GAD
Objawy:
- poczucie ustawicznego lęku o różnym nasileniu,
- ciągłe zamartwianie się o potencjalne problemy, nieszczęścia i zagrożenia („Co jeśli…?”)
- poczucie zmęczenia, znużenia, napięcia,
- obniżony nastrój,
- zaburzenia snu,
- niemożność odprężenia się, niepokój psychoruchowy, podenerwowanie, drażliwość,
- zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci, pogorszenie jakości wykonywanych czynności, męczliwość,
- napięciowe bóle głowy, objawy ze strony układu trawiennego i in
Lęk odczuwają wszyscy ludzie, tak samo, jak każdy z nas od czasu do czasu czymś się martwi. Różnica między „naturalnym” odczuwaniem lęku czy martwieniem się, a zaburzeniem, polega na tym, że zdrowy człowiek po zakończeniu sytuacji, która wywołała lęk odczuwa spadek lęku (przestaje o niej myśleć), a jeśli się czymś martwi, to szuka rozwiązania, a gdy je znajdzie – przestaje się martwić (przestaje o tym myśleć).
Osoba, która doświadcza lęku uogólnionego – niezależnie od sytuacji odczuwa lęk (raz większy, raz mniejszy, ale jest), często towarzyszy on jej od razu po przebudzeniu - ponadto osoba ta NIE POTRAFI przestać się martwić, niezależnie od tego, co aktualnie dzieje się w jej życiu. Obiektem zmartwienia najczęściej są sprawy codzienne, niejednokrotnie dość błahe („Mam pojechać do centrum miasta. A co, jeśli nie znajdę miejsca parkingowego? Co jeśli nie będę umiała zaparkować? A jak sobie nie poradzę? Co, jeśli ktoś mi zastawi samochód i nie będę mogła wyjechać? A jeśli kogoś zarysuję?”itd.).
Podstawą zaburzenia jest ciągłe, nawracające negatywne myślenie. Jeśli zatem – w dużym uproszczeniu- źródło lęku jest irracjonalne (a zwykle jest – tym się różni lęk od strachu - uzasadnionego, informującego nas o REALNYM zagrożeniu TU i TERAZ), lęk trwa długo po ustąpieniu źródła zagrożenia, a nasilenie lęku jest nieproporcjonalne do źródła zagrożenia to możemy podejrzewać zaburzenie lękowe uogólnione.
Zatem jeśli objawy lękowe:
- trwają ponad 6 miesięcy,
- pojawiają się objawy ze strony układu autonomicznego, klatki piersiowej, brzucha, układu mięśniowego, trawiennego i in.,
- osoba nie jest w stanie sama sobie poradzić z tymi objawami,
Wtedy warto skierować się do lekarza celem diagnostyki.
WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) podaje, że na GAD cierpi ok 1% dzieci i młodzieży oraz 3% dorosłych. Kobiety chorują dwukrotnie częściej, niż mężczyźni. Najliczniejsza grupa osób chorujących na to zaburzenie, to osoby w średnim wieku.
Pierwsze objawy zaburzenia pojawiają się zwykle w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości, ale mogą się również pojawić w późniejszym wieku.
GAD to zaburzenie o trudnym do przewidzenia przebiegu – w zależności od wielu czynników (jak np. poziom stresu w życiu) może mieć zmienne nasilenie i trwać może przez całe życie.
- genetyka – dzieci rodziców cierpiących na zaburzenia lękowe chorują 5x częściej, niż pozostała część populacji,
- zaburzenia neuroprzekaźników w mózgu – nadmierna produkcja m.in. ACTH (adrenokortykotropina) i kortyzolu – hormonu reakcji „walcz lub uciekaj”,
- wychowanie – lęk się świetnie „zaszczepia” - rodzic lękliwy, postrzegający świat jako zagrażający, przekazuje taki obraz świata dziecku („Nie dotykaj pieska, bo cię pogryzie”, „Nie jedź szybko na rowerku, bo spadniesz i złamiesz rączkę”, „Ubierz czapkę, bo będziesz chory” itd.)
- osobowościowe czynniki indywidualne -nie każde dziecko lękliwych rodziców musi cierpieć na lęki, zależy to również od jego indywidualnych predyspozycji, z kilkorga dzieci lękliwych rodziców tylko część może cierpieć na lęki,
- czynniki środowiskowe – geny genami, ale żeby geny się uaktywniły, potrzebny jest tzw. Mechanizm spustowy czyli jakieś zdarzenie, które uruchomi lęki (np. „Mój wujek zmarł nagle na zawał w wieku 38 lat, wczoraj miałem 38 urodziny – mogę też umrzeć”. Urodziny będą czynnikiem uruchamiającym lęki.)
- farmakoterapia – leki głównie z grupy SSRI (escitalopram, paroksetyna), SNRI (wenlafaksyna i in), anksjolityki (np. buspiron) i in.
- psychoterapia – zalecana jest poznawczo-behawioralna (jako najbardziej skuteczna i psychoedukacyjna) oraz terapia relaksacyjna. Psychoterapia psychodynamiczna skuteczna jest u części pacjentów.
Najlepsze efekty osiąga się w łączeniu farmakoterapii i psychoterapii, choć nie ma takiej konieczności -każda z metod może być stosowana oddzielnie, w zależności od samopoczucia pacjenta. Niemniej jednak zaleca się włączenie psychoterapii ze względu na to, że leki wpływają jedynie uspokajająco i wyciszająco, obniżają przykre dolegliwości związane z odczuwaniem lęku, a nie likwidują przyczyny lęku – negatywnego myślenia, które leży u podstaw zaburzenia.
W przebiegu lękowego zaburzenia uogólnionego często pojawiają się również napady paniki tworząc lękowe zaburzenie uogólnione z napadami paniki. Po pewnym czasie w przebiegu GAD mogą pojawić się też objawy depresyjne tworzące z GAD tzw. Mieszane zaburzenie depresyjno-lękowe.
To charakterystyczny objaw uogólnionego lęku. Zamartwianie się to nie emocje, a proces myślowy dotyczący najczęściej drobiazgów (na które osoby z GAD zwracają znacznie większą uwagę, niż inni ludzie), które potencjalnie mogą stać się problemem, choć wcale nie muszą. Bardzo szybko (w głowie pacjenta) drobiazgi i potencjalne problemy prowadzą do wielkiego nieszczęścia trwale wpływającego na jego życie („Co jeśli obleję egzamin? A jak nie uda mi się go poprawić? Co zrobię jeśli wyrzucą mnie ze studiów? Nie znajdę pracy. Moje życie legnie w gruzach. Skończę jako bezdomny”).
Wielu pacjentów nie może i nie potrafi się pozbyć zamartwiania się, choć zdają sobie sprawę, jak bardzo jest to dla nich wyczerpujące i uciążliwe. Trudności z zaprzestaniem zamartwiania się wynikają z ukrytych (przede wszystkim dla pacjenta) pozytywnych przekonań dotyczących zamartwiania się:
1. Martwienie się jako pomagające w rozwiązywanie problemów („Jeśli będę przygotowany, to sobie poradzę”, „Będę gotowy, więc mnie nic nie zaskoczy”)
2. Martwienie się, może wpływać na przebieg zdarzeń („Jeśli się martwię, to mogę zapobiec nieszczęściu zanim się zdarzy”, „Im więcej się martwię, tym mniejsza szansa, że coś się wydarzy”)
3. Martwienie się jako sposób motywacji („Jeśli bym się nie martwił, to nic bym nie robił”, „Jeśli nie będę się martwił, to będę popełniał wiele błędów”)
4. Martwienie się jako pozytywna cecha osobista („Jeśli się martwię, to znaczy, że dbam/troszczę się/ zależy mi”, „Jeśli się martwię, to znaczy, że jestem troskliwą osobą”)
5. Martwienie się jako osłabienie (przygotowanie) emocjonalnej reakcji na przyszłe negatywne wydarzenia („Jeśli martwię się o najgorsze rzeczy, to jeśli się zdarzą, nie będę zaskoczony”)
6. Martwienie się jako emocjonalne/poznawcze unikanie („Martwienie się odrywa mnie od naprawdę strasznych myśli”).
Zamartwianie się przypomina kołowrotek negatywnych myśli tworzących coraz straszniejsze, czarne scenariusze, nie posiadające rozwiązania. Każde kolejne zdanie zwykle zaczyna się od „A co, jeśli..”, żadne jednak nie zaczyna się od „To wtedy…”. Paradoksalnie – nawet jeśli osoba trzecia odpowie na zamartwianie się pacjenta - „To wtedy…”, to kolejne zdanie osoby zamartwiającej się najczęściej brzmi „Tak, ale co jeśli…” i tu pada kolejny czarny pomysł.
Zamartwianie się jest ogromnie czasochłonne, męczące i wyczerpujące – przede wszystkim emocjonalnie. Osoby skarżą się, że mają problem z normalnym funkcjonowaniem, nie odczuwają radości życia, a ich bliscy często są z nimi w konflikcie - zmęczeni nieustającym czarnowidztwem pacjenta.
Zwykle pacjenci pierwsze swoje kroki kierują do lekarza psychiatry po leki obniżające lęk, ale jeśli chodzi o zamartwianie się to w sukurs przychodzi pacjentom przede wszystkim psychoterapia, podczas której uczą się zmieniać nie przystosowawcze nawyki myślenia.
Używki typu alkohol, narkotyki (również tzw. miękkie typu marihuana) są przeciwwskazaniem w zaburzeniach lękowych – powodują one nasilanie się objawów - ze szczególnym naciskiem na narkotyki. Alkohol po pierwotnym złagodzeniu objawów, podczas wystąpienia zespołu odstawiennego znacząco wzmaga lęk. Stosowany zaś jako „uspokajacz” prowadzić może do uzależnienia stanowiącego dodatkowe powikłanie zaburzenia lękowego.
GAD (Generalized Anxiety Disorder – zaburzenie lękowe uogólnione, lęk wolnopłynący) – zaburzenie psychiczne z grupy zaburzeń lękowych charakteryzujące się doświadczaniem długotrwałego, uporczywego lęku ogólnego – nie związanego z żadną konkretną przyczyną.
Biologicznie nie ma żadnej różnicy między lękiem a strachem – nasz organizm jednakowo to odczuwa. Różnica pojawia się jednak na poziomie źródeł lęku i strachu.
Otóż:
STRACH – to podstawowa emocja ratująca nam życie, informująca o zagrożeniu naszego życia lub zdrowia TU i TERAZ. Źródło strachu zawsze jest na zewnątrz (pożar, napad, wypadek itp.).
LĘK – emocja powstająca w neutralnych sytuacjach, które MY postrzegamy jako POTENCJALNIE zagrażające. Mogą to być sytuacje z przeszłości, które – wg naszej oceny mogą rzutować na przyszłość – lub przyszłe sytuacje, które – wg nas – mogą mieć negatywne skutki. (Np. „Ostatnim razem nie mogłam wyjechać z centrum handlowego. Co jeśli teraz też sobie nie poradzę? Kto mi pomoże? A jak zatamuję ruch i będą na mnie trąbić? Wyjdę na idiotkę.”).
Źródło lęku jest w naszej głowie.
Matematycznie lęk możemy przedstawić jako iloraz:
LĘK=(Przewidywane prawdopodobieństwo x koszty)/(Przewidywanie radzenia sobie+możiwości radzenia sobie)